بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد مجموعه مدیریت شهری  

بررسیهای تاریخی نشان می دهد که سابقه مدنیت و شهر نشینی در ایران یکی از طولانی ترین سوابق شهر نشینی در جهان است و این بیانگر قدمت دانش و تجربه مدیریت شهری در سرزمین کهن ایران است .
اما با وجود چنین سابقه درخشانی ، متأسفانه تصویر وضع موجود سیستم مدیریت شهری در ایران ، تصویر مغشوش و نامتعادل بوده که علیرغم تغییرات حاصله در مقتضیات زندگی امروزی ، پیچیده شدن مسائل شهری و گسترش حیطه وظایف و مسئولیت شهرداریها ، هنوز هم قانون مصوب ۱۳۳۴ ( علیرغم اصلاحات و افاضات متعدد ) به عنوان قانون اصلی در شهر وظایف شهرداریها تلقی می گردد .
امروزه شهرداری در ایران به جای آنکه سازمانی فرا بخشی باشد ( همچنان که در کشورهای متمدن مرسوم است ) تبدیل به سازمانی شده که با از دست دادن تدریجی بخشی از وظایف و اختیارات خود ، وظایف بدون متولی و یا وظایفی را که اصطلاحاً بر زمین مانده اند را بر عهده گرفته و توافقی را هم در خصوص محدودۀ وظایف مذکور با سازمانهای ذیربط دولتی حاصل نیامده است و از سوی دیگر روز به روز توقعات عمومی و حتی انتظارات مسئولان دولتی از شهرداری رو به افزایش است که در جامعه مدنی ، نهادهایی که موجودیت خود را از آراء و تمایلات مردم کسب می کنند .
در حقیقت باید به نمایندگی از مردم ، نقش مؤثری در اداره امور محلی ایفا نمایند و به واسطه وجود شورای شهر ، مردمی و غیر دولتی بودن مهمترین ویژگی شهر داری ها به شمار می رود اما به دلایل فراوان سیستم مدیریت شهری و شهرداریها در ایران تا کنون انتظارات به حق مردم را محقق نساخته است .
برخی از عوامل مؤثر در ضعف عملکرد شهرداریها به شرح ذیل است :
۱) نامشخص بودن جایگاه اصلی شهرداریها به عنوان سازمانی مردمی و فرابخشی در نظام مدیریت شهری ، بدلیل وجود ابهاماتی در نحوۀ تعامل ، هماهنگی و ارتباط آن با سازمانها و ادارات متعلق به نظام اداری مرکزی .
۲) عدم تطابق بین وظایف و مسئولیتهای متنوع شهرداریها با مجموعه امکانات و اختیارات قانونی آنها .
۳) عدم تطابق بین ساختار سازمانی و شرح وظایف شهرداریها با پدیده ها ، مشکلات و مقتضیات زندگی مدرن امروزی .
۴) یکسان بودن شهر وظایف شهر داریها در سراسر کشور بدون توجه به تنوع و تفاوت اساسی بین مردم جوامع گوناگون شهری در ایران .
با عنایت به موارد فوق و با استناد به قانون شرح وظایف و اختیارات شورای شهر ، جایگاه و موقعیت نمایندگان مردم نیز در مجموعه مدیریت شهری ، مبهم و مغشوش بوده و حیطه و عمق وظایف این شورا در نظام مدیریت شهری کاملاً روشن و شفاف نیست و در چنین شرایطی ، از طرفی افزایش سطح انتشارات و توقعات مردم از نمایندگان خود در شورای شهر به دلیل عدم آگاهی کامل نسبت به حیطه وظایف و اختیارات قانونی آنها و از طرف دیگر وجود عناصر و نهادهای متعدد مؤثر در مدیریت شهری که خرج از کنترل و دسترس نمایندگان مردم هستند ، موجب بروز نارضایتی و دلسردی در بین مردم شده است .

● عناصر مؤثر در مدیریت شهری :
الف ) شهرداری:
شهرداری به عنوان مهمترین عنصر مدیریت شهری ، از جایگاه خاصی در نظام سازمانهایاداری کشور برخوردار است . شهرداری به احاظ حقوقی و اداری ، جزء مؤسسه های عمومی محسوب می شود .
با این مفهوم شهرداری یک نهاد عمومی اما غیر دولتی است که اقتدار و رسمیت آن ناشی از رأی مردم یا نمایندگان مردم است و در قلمرو وظایف خود بایستی دارای استقلال عمل باشد .
اما با این حال در ایران هیچگاه شهرداریها به طور کامل از این استقلال قانونی برخوردار نبوده و علاوه بر آن قوانین موجود ( از جمله ماده ۵۳ قانون تشکیلات شورای اسلامی ) موجب شده شهرداریها به شدت تحت کنترل و نظارت وزارت کشور و سازمانها و مقامات محلی تابع آن مانند استاندار و فرماندار باشند و وجود چنین روابط و دیدگاهی نسبت به شهرداری، اصلی ترین عامل در نقض اختیارات و مسئولیتهای آن است .
ب) عناصر مؤثردر مدیریت شهری در سطح ملی و منطقه ای:

در کشورهایی با ساختار حکومتی تمرکزگرا مانند ایران ، دولت مرکزی در اداره امور محلی نقش گسترده ای رابصورت مستقیم و غیر مستقیم ایفا می کند و در این راه بخش عمده ای از امور محلی را به صورت متمرکز در اختیار سازمانهای تابعه اش قرار می دهد و در این چار چوب عناصر ملی مؤثر در مدیریت شهری عبارتند از :
۱) وزارت کشور :
مهمترین عنصر ملی مؤثر در مدیریت شهری و شهر داری های ایران وزارت کشور است و یکی از علل عدم استقلال شهرداری ها در نوع ارتباط آنها با وزارت کشور است و شهر داریها در ایران از بدو تأسیس به عنوان شعبه های تابعۀ وزارت کشور محسوب گردیده و علاوه بر مقامات این وزارت خانه مانند وزیر کشور ، معاون هماهنگی امور عمرانی ، دفتر فنبی و اداره کل شهرداریهای وزارت کشور ، تابع استانداری به عنوان مؤثرترین سازمان در مدیریت شهری در سطح منطقه ای بوده است .
وظایف وزارت کشور در قبال شهرداری ها بر اساس قوانین و آئین نامه ها ، بسیار گسترده و متنوع است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از :
▪ نظارت بر اجرای کلیه قوانین ، آئین نامه ها و مقررات مربوط به شهرداریها .
▪ تعیین نیازمندیهای اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی منطقه ای و محلی و تشخیص اولویت آنها .
▪ تصویب برنامه های عمرانی و نو سازی شهر داریها .
▪ تهیه و تنظیم معیارها ، ضوابط و استاندارهای فنی و عمرانی .
▪ تصویب محدوده خدماتی شهرداریها و حریم شهرها.
▪ صدور حکم انتصاب شهروندان (شهرهای کمتر از .../..۲ نفر توسط استاندار و شهرهای بزرگتر توسط وزیر کشور )
▪ تصویب دستورالعملهای مربوط به امور مالی و معاملات شهرداریها .
▪ صدور اجازه شروع وصول عوارض نوسازی و وصول عوارض متمرکز و توزیع آن بین شهرداریها .
▪ تخصیص اعتبارات و کمکهای بلاعوض دولت به شهرداریها .
▪ تصویب سازمانهای اداری شهرداریها و تهیه مقررات استخدامی .
▪ انتخابات شوراهای شهر و اعمال نظارت قانونی بر امور کلیه شوراها .
۲) وزارت مسکن و شهر سازی :
رابطه وزارت مسکن و شهر سازی و سازمان مسکن و شهر سازی بعنوان سازمان محلی آن را ، با شهر داری با محورهای زیر می توان بررسی نمود :
▪ پیشنهاد و تهیه طرح توسعه شهری و نظارت بر حسن اجرای برنامه های مصوب توسعه شهری توسط شهرداری که در صورت بروز اختلاف نظر بین سازمان مسکن و شهر سازی و شهرداری در خصوص طرح مصوب ، نظریه کمیسیون ماده ۵ استان و در حالت وجود مغایرت های اساسی نظریه شورای عالی شهر سازی و معماری ملاک عمل است .
▪ اجرای پروژه های عمرانی دولتی یا اعتبارات ملی در شهرها .
▪ تهیه و اجرای طرح های آماده سازی زمین با هدف توسعه شهرها مطابق نامه های مصوب .
▪ تهیه، تصویب و ابلاق معیارها ، ضوابط و آئین نامه های شهر سازی .
۳) سازمان مدیریت و برنامه ریزی :
شهرداری ارتباطی غیر مستقیم و از طریق وزارت کشور و استانداری با این سازمان داشته و ارتباط بودجه ای آن مشتمل بر بودجه های عمران شهری ، کمک های بلاعوض و اعطای وام می باشد .
ج) عناصر محلی مؤثر بر مدیریت شهری :
مدیریت شهری در سطح ملی را می توان به عنوان مجموعه ای از عناصر رسمی و غیر رسمی تعریف کرد که اداره امور شهر را به عهده داشته و یا در آن مؤثرند ، این عناصر با اختیارات و ابزارهایی که در اختیار دارند در سیاستها و برنامه های اجرایی نظام مدیریت شهری نفوذ کرده و سعی در انجام وظایف خود و یا مطابقت آنها با خواسته های خود را دارند .
۱) شورای اسلامی شهر :
مهمترین نهاد محلی که بر اساس اصل صدم قانون اساسی حق دخالت در اداره امور شهر و نظارت بر حسن انجام وظایف مدران محلی را دارد ، شورای اسلامی شهر است که اعضای آن به عنوان نمایندگان افکار عمومی با رأی مستقیم مردم انتخاب می شوند .
مطابق « قانون تشکیلات وظایف و انتخابات شورای اسلامی کشور و انتخابات شهرداران » مصوب ۱/۳ /۱۳۷۵ شرح وظایف ۲۹ گانه شورای شهر در ماده ۷۱ تعیین شده است که با توجه به آن به نظر می رسد مؤثرترین عامل در مدیریت شهری ، بایستی شورای شهر باشد .
اما در طول دوره اول شوراها ، ثابت شد که قانون مذکور کافی نبوده و ضمانت های اجرایی لازم برای انجام وظایف شورای شهر در آن وجود ندارد .
▪ در ذیل برخی از وظایف شورای شهر آمده است :
ـ انتخاب شهردار به مدت ۴ سال ( حکم انتصاب به وسیله وزیر کشور یا استاندار صادر می گردد)
ـ تصویب آئین نامه های پیشنهادی شهرداری ( با رعایت دستور العملهای وزارت کشور )
ـ تصویب اساسنامه مؤسسه ها و شرکت های وابسته به شهرداری ( با تأئید موافقت وزارت کشور )
ـ تصویب بودجه ، اصلاح و متمم بودجه و تفریغ بوجه سالانه شهرداری و شرکت های وابسته به آن .
ـ تصویب لوایح و برقرای یا لغوعوارض شهر و تغییر نوع و میزان آن ( با در نظر گرفتن سیاستهای دولت که از سوی وزارت کشور اعلام می شود )
ـ تصویب نرخ خدمات ارائه شده توسط شهرداری و سازمانهای وابسته .
ـ وضع مقررات و نظارت بر حفر مجاری و مسیرهای تأسیسات شهری .
ـ تصویب نرخ کرایه وسائط نقلیه درون شهری .
ـ نظارت بر اجرای طرحهای مربوط به ایجاد و توسعه معابر ، خیابانها و میادین و فضای سبز و تأسیسات عمومی شهر .
ـ تصویب نامگذاری معابر ، خیابانها ، کوچه ها ...
ـ بررسی و شناخت کمبودها ، نیازها و نارسائی های حوزه انتخابیه و تهیه طرحها و پیشنهادات اصلاحی و ارائه به مقامات مسئول ذیربط .
ـ همکاری با شهرداری جهت تصویب طرح حدود شهر با تأیید وزارت کشور و مسکن و شهرسازی .
همانطوری که مشاهده می شود وظایف شورا اکثراً به نهاد شهرداری محدود شده و قدرت و اختیارات لازم جهت تصمیم گیری و سیاستگذاری بر تمام عناصر و سازمانهای مؤثر در مدیریت شهری را ندارد .
● ادامه عناصر محلی مؤثر بر مدیریت شهری :
از دیگر عناصر رسمی محلی می توان از شورای اداری شهرستان ، شورای تأمین شهرستان و ادارات آب و فاضلاب ، برق و گاز و مخابرات و فرمانداری نام برد اما علاوه بر عناصر و عوامل رسمی ، سیستم مدیریت شهری متأثر از عوامل و سازمانهای غیر رسمی مانند جریانها و جناحهای سیاسی و کانون های قدرت شهری نمایندگان مجلس شورای اسلامی ، سرمایه داران و صاحبان عوامل اقتصادی ، ائمه جمعه مجامع و گروه های متخصص ذیربط در عمران شهری مانند نظام مهندسی و ... نیز هست .
مهندس علی خزایی کارشناس تأسیسات شهری و ساختمان

    مدیریت شهری در اروپا   

سه عامل مدیریت برنامه ریزی، اجرای برنامه های مدیریت شهری، نظارت و ارتقای برنامه های مدیریت شهری مهمترین اصول الگوی مدیریت شهرهای کشورهای اروپایی است. توسعه برنامه های مدیریت شهری در گرو تلاش و ممارست شهرها در جهت پیشرفت و رفاه منابع انسانی میسر می شود که از نظر کارشناسان آسیایی مدیریت شهری، این اقدامات شامل جذب مشارکت های دولتی، بهره وری اقتصادی، حفظ تساوی و عدالت اجتماعی، کاهش فقر و بهبود شرایط زیست محیطی است که در سایه استفاده بهینه و توزیع عادلانه منابع امکان پذیر خواهد بود.
مدیریت شهری طی سه مرحله از آغاز سال ۱۹۸۶ میلادی تاکنون دستخوش یک سری تغییرات بنیانی شده به طوری که در مرحله اول برنامه مدیریت شهری در سال های (۱۹۸۶-۱۹۹۱) شکل گرفته است. این برنامه ها برروی تحقیقات کاربردی برروی چهار موضوع مدیریت اراضی، امور مالی و مدیریت شهری، زیرساخت ها و محیط زیست شهری با هدف توسعه راهبردهای عملی و ابزارهای کاربردی مدیریت شهری در سطح جهانی متمرکز شده بود.
اهداف این مرحله در خصوص چگونگی استفاده از این راهبردها و ابزارها در جهت ارتقای کارآیی و سطح تولیدات، ابتدا به صورت منطقه ای و سپس بسط آن به تمام کشورهای جهان بوده است. در مرحله دوم مکانیزم اساسی به سطح کارآیی و تولیدات از قبیل تشکیل هیات کارشناسان منطقه و تاسیس کارگاه ها و همایش های مشاوره ای در سطح کشوری می پرداخته که به منظور معرفی این خط مشی ها و ابزارهای کاربرد به کل کشور، معطوف می شده به صورتی که ساختار این برنامه ها تمرکززدایی و واگذاری مسوولیت انجام این فعالیت ها به ادارات منطقه بوده است.
درمرحله بعدی مدیریت شهری به منظور ایجاد و تحکیم کارآیی دولت، بانک ها و مراکز تامین اعتبار در جهت مرتفع ساختن معضلات شهری اختصاص یافته است و در مرحله آخر (۲۰۰۱-۲۰۰۴)، در ادامه مرحله سوم بیش از پیش بر فعالیت ها و اقدامات دولتی که شرایط زندگی قشر مستمند و کم درآمد جامعه شهری را متاثر می ساخت، متمرکز شده بود.
هم اکنون این برنامه ها به زمینه هایی خاص مانند کاهش سطح فقر در شهرها، مدیریت محیط زیست شهری، جذب مشارکت های دولتی و حل معضل ایدز و اعتیاد در جامعه شهری می پردازد به طوری که هم اکنون این برنامه ها در ۲۱ شهر در آسیا در حال اجرا شدن است.
● اصول مدیریت شهری
در الگوی مدیریتی در اروپا سه عامل مدیریتی برنامه ریزی، اجرای برنامه های مدیریت شهری، نظارت و ارتقای برنامه های مدیریت شهری ذکر می شود و ویژگی های خاصی برای یک مدیریت مطلوب شهری نیاز است که این ویژگی ها شامل داشتن اطلاعات لازم در زمینه سیستم شهری، سازمان های مربوطه و روند فعالیت ها را شامل می شود.
همچنین باید توجه داشت که بخش خصوصی، گروه های فشار و عامه مردم می توانند در بهبود مدیریت شهری سهیم باشند و با استفاده از این مشارکت ها می توانند به بودجه لازم جهت ارتقای وضعیت اقتصادی دست یابند به طوری که این عملکرد ها می توانند شهرواندان، محیط زیست شهری و ظرفیت کارآیی و تولیدات شهر را تحت تاثیر قرار دهند. در اروپا تاکید بر این است که سیستم های شهر به طور کامل مورد ارزیابی قرار گیرد.
نوع مدیریت شهری که در اروپا مورد استفاده قرار می گیرد می بایست با چرخه زندگی شهرنشینی، که افزایش و کاهش رشد محیط زیست نشانگر آن است، سازگار باشد. شهرهایی که به لحاظ فیزیکی و اقتصادی توسعه یافته هستند نیاز به شیوه مدیریت شهری متفاوت نسبت به شهرهای عقب مانده و دچار نقصان هستند.
به عنوان مثال بسیاری از شهرها نتوانسته اند به توازن عرضه و تقاضا در تولیدات و خدمات شهری برسند. در این موارد شهرهای اروپایی وضعیت بازارهای شهری مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند. با این روش تقاضا برای تولیدات خدمات شهری و عرضه مایحتاج شهروندان به توازن می رسد.
از موارد دیگری که در مدیریت شهری اروپا مدنظر قرار می گیرد می توان به وضعیت حمل و نقل شهری، مدیریت اراضی، اقتصاد شهری و منطقه ای،سازمان دهی کارآیی و حجم تولیدات در کلان شهر ها اشاره کرد.

روزنامه ابتکار

چراعملکردشهرداری مشهداز شهرداری اصفهان موفق‌تر بوده است؟

یادداشت وارده*

"آن‌کس که تخصص ندارد و کاری را می‌پذیرد، بی‌تقواست."

                                        شهید دکتر مصطفی چمران

کمتر کسی است این روزها نداند که پیشرفت یک شهر به توانایی مدیریت آن شهر بستگی دارد. اصفهان، شهری که روزگاری نیمه ای از جهانش میخواندند و شهر زیبای عشاق جهان لقب گرفته بود، این روزها حال و روز خوشی ندارد. شهری که زنده رودش چون کویری خشک به گذشته اش طعنه میزند ! شهری که مار آهنین بر پیکره نیمه جان میراثش افتاده ! و گذشته ی درخشانش به دست مدیریت شهری دست خوش سعی و خطا شده است.

مقاله زیر که خلاصه آن در روزنامه شرق مورخ ۱۳۹۲/۱۲/۵ چاپ شده است به صورت تحلیلی به وضعیت مدیریت منابع انسانی در سطح شهرداران و معاونین ایشان در کلان شهرهای ایران پرداخته است. این مقاله با رویکرد نقد منصفانه نوشته شده و خوشبختانه از ادبیات تخریبی خالی است. نتیجه مطالعه مذکور نشان می‌دهد در میان کلان‌شهرهای مورد بررسی، ‌شهر اصفهان بیشترین تخصص دانشگاهی نامرتبط و ‌شهر مشهد بیشترین تخصص دانشگاهی مرتبط با سمت را دارد. نتیجه قابل توجه دیگر، جایگاه اصفهان (که همیشه به داشتن مدیران کارآمد مشهور بوده) در قعر رتبه‌بندی امتیاز ترکیبیِ تخصص - مقطع تحصیلی و رتبه نخست مشهد در این زمینه است. به هر حال  امیدواریم که این مقاله و مطالب مرتبط دست به دست بین همه شهروندان اصفهانی و در سطحی بالاتر بین شهروندان شهرهای مختلف برسد و بتواند حداقل سطح مطالبات مردم جهت انتخاب افراد شایسته به عنوان شهردار و معاونین شهرداری ها را ارتقاء دهد.

مدیران متخصص، ارکان موفقیت شهرداری‌های کلان‌شهرها

چهارمین دوره انتخابات شورای اسلامی شهر با همه فراز و نشیب‌ها و حرف و حدیث‌های آن به پایان رسید و مردم شهرهای مختلف، اعضای شورای شهر خود را برگزیدند؛ نمایندگانی که قرار است در ۴ سال آینده تأمین‌کننده و حافظ منافع شهروندان شهرشان باشند. اما قرار نیست مردم بعد از این رای به خانه روند و همه چیز را تا ۴ سال دیگر به اعضای شورا واگذار کنند. آ‌ن‌ها باید به طور مستمر شورای شهر را رصد کرده و مطالباتشان را از ایشان پیگیری نمایند. بدون شک، یکی از مهم‌ترین این مطالبات انتخاب شهرداری شایسته است که بتواند امور شهر را به خوبی اداره کرده و باعث ارتقاء رفاه شهروندان و جایگاه ملی و بین المللی شهرها گردد. این مهم میسر نمی‌گردد مگر این که مدیران ارشد شهرداری‌ها که توسط شهرداران آتی تعیین می‌شوند، افراد متخصص، متعهد و با تجربه‌ای باشند. از میان سه ویژگی مذکور، اهمیت تخصص روز به روز بیشتر بر همگان آشکار می‌شود، به خصوص در کلان‌شهرهای ایران که با مسائل و چالش‌های گوناگونی مواجه‌اند که حل آن‌ها جز با تخصص‌گرایی ممکن نمی‌باشد. اینکه صرفاً تجربه مدیریتی و تعهد ملاک انتخاب مدیران قرار گیرد و در صدد توجیه حضور افراد بدون تخصص دانشگاهی مرتبط در پست‌های کلیدی باشیم، به سخره گرفتن نظام آموزشی و کارکردهای آن در قرنی است که دانش نیروی انسانی در درجه اول اهمیت قرار گرفته و حرف اول و آخر را در توسعه شهرها می‌زند.

در همین رابطه و در ایام تبلیغات انتخابات، مطلبی در ویژه‌نامه انتخاباتی روزنامه شرق(چهارشنبه، ۲۲ خرداد) با عنوان "مدیریت موثر منابع انسانی،کلید پیشرفت شهر" منتشر گردید که در آن به پیشرفت‌های سال‌های اخیر شهر مشهد در اثر فعالیت‌های شهرداری این شهر در مقایسه با اصفهان پرداخته و برای مثال به بهبود حمل ‌و‌نقل عمومی، افتتاح مترو، مراکز تفریحی متعدد و المان‌های زیبای شهری اشاره شده بود. سپس نگارنده از میان عوامل متعدد موثر در عملکرد مثبت شهرداری مشهد به مدیریت موثر منابع انسانی اشاره کرده بود. نگارنده به درستی یکی از بارزترین شاخصه‌های تخصص‌گرایی را بکارگیری مدیران ارشدی (شامل شهردار، معاونین وی، مدیران عامل سازمان‌های وابسته و شهرداران مناطق) دانسته بود که تخصص دانشگاهی مرتبط با موضوع فعالیتشان داشته و در سطوح عالی تحصیلی باشند. آنچه از نتیجه مقایسه به دست آمده بود، وضعیت مطلوب‌تر شهرداری مشهد در این عرصه است به طوری که گرچه شهرداری اصفهان ۲ دانش‌آموخته یا دانشجوی دکترای بیشتر از شهرداری مشهد دارد اما دانش‌آموختگان یا دانشجویان ارشد آن ۱۲ عدد کمتر از شهرداری مشهد با ۲۴ دانش‌آموخته یا دانشجوی ارشد است. همچنین میزان مرتبط بودن تخصص‌ها با سمت‌ها در شهرداری مشهد بیشتر است.

تحصیلات عالی و مرتبط یک شرط لازم و البته نه کافی برای احراز صلاحیت و شایستگی تصدی هر سمتی می‌باشند که در کنار تجربه و تخصص سه ضلع مثلث شایسته‌سالاری در مدیریت شهری را تشکیل می‌دهند و هیچ‌یک نمی‌تواند جای دیگری را پر کند. با الهام گرفتن از مقاله فوق، در مقاله حاضر سعی گردیده مدرک تحصیلی شهردار و معاونین شهرداری‌های برخی کلان‌شهرهای مهم ایران با یکدیگر مقایسه شده و سطح تحصیلات و میزان ارتباط تخصص آن‌ها با وظایفی که در این جایگاه دارند بررسی شود. این مقایسه از این منظر اهمیت دارد که شهردار و معاونین وی، کلید‌ی‌ترین افراد تصمیم‌گیر در سیستم شهرداری هستند. به خصوص این‌که معاونت‌ها به عنوان بخش‌های ستادی سیستم شهرداری نقش سیاست‌گذاری کلان در امور شهری را به عهده دارند و فعالیت‌های سازمان‌ها و شهرداری‌های مناطق شهرداری به طور مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر این سیاست‌هاست. بدیهی است هر چقدر هم که سایر مدیران شهرداری همچون مدیران میانی معاونت‌ها، مدیران عامل سازمان‌ها و شهرداران مناطق متخصص باشند، باز هم گلوگاه تصمیم‌گیری، شهردار و معاونینش هستند. بنابراین، نتیجه مقایسه صورت‌گرفته می‌تواند هدایت‌گر انتخاب شهرداران آتی و تاثیرگذاری بر انتصاب معاونین ایشان توسط منتخبین شورای شهر در برخی کلان‌شهرها و انتظارات شهروندان از نمایندگانشان در این زمینه باشد

برای انجام مقایسه، معاونت‌های مشابه بین شهرداری کلان‌شهرهای اصفهان، تبریز، تهران، شیراز و مشهد انتخاب شدند. در انتخاب معاونت‌های مشابه، شرح مشابهت وظایف این معاونت‌ها ملاک اصلی بوده و در برخی موارد تفاوت‌هایی اندک در نام آن‌‌ها وجود دارد. سپس اطلاعات مربوط به مدرک تحصیلی شهرداران و معاونین ایشان از طریق مراجعه به سایت شهرداری‌ها، تماس با بخش‌های مربوط و پرس‌و‌جو از افراد مطلع بدست آمده است و سعی شده آخرین مدرک تحصیلی افراد نامبرده مشخص گردد. لازم به ذکر است علی‌رغم اینکه انتظار می‌رفت شهرداری‌های کلان‌شهرها در این زمینه اطلاع‌رسانی شفافی داشته باشند، در برخی موارد هیچ‌گونه اطلاعاتی وجود نداشت و پیگیری‌های تلفنی نیز با پاسخ منفی و گاهی کتمان مواجه می‌شد. در مرحله بعد، طبق نظر افراد خبره، بر اساس این که تخصص دانشگاهی شهردار و معاونین وی به چه میزان مرتبط با شرح وظایف ایشان می‌باشد، جدول ۱ تکمیل گردید. همچنین میزان تخصص‌های مرتبط، نیمه مرتبط و نامرتبط بر حسب درصد در نمودار ۱ و تعداد مقاطع مختلف تحصیلی بر حسب درصد برای هر یک از کلان‌شهرها در نمودار ۲ قابل مشاهده است. این نمودارها صرفاً بر اساس سمت‌هایی که اطلاعات آن‌ها موجود بوده تهیه شده‌اند. در پایان نیز از ترکیب امتیاز میزان مرتبط بودن تخصص با سمت و امتیاز سطح تحصیلات، امتیاز ترکیبی هر شهر بدست آمد. بدین‌صورت که برای تحصیلات نامرتبط، نیمه‌مرتبط و مرتبط با سمت به ترتیب امتیازات ۱، ۳ و ۵ و برای مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا نیز همین ترتیب امتیازات در نظر گرفته شد (همچنین دانشجوی هر مقطع با دانش‌آموخته آن مقطع معادل در نظر گرفته شد). سپس برای هر شهرداری، ضریب مقطع تحصیلی هر مدیر ارشد (مثلاً ۵ برای دکترا) در ضریب ارتباط تخصص آن مدیر با سمتش (مثلاً ۳ برای نیمه‌مرتبط) ضرب گردید. در نهایت از مجموع امتیازات شهردار و معاونینش، امتیاز ترکیبیِ تخصص - مقطع تحصیلی برای آن شهرداری به دست آمد (نمودار ۳).

نتیجه بررسی مذکور نشان می‌دهد در میان کلان‌شهرهای مورد بررسی، ‌شهر اصفهان بیشترین تخصص دانشگاهی نامرتبط و ‌شهر مشهد بیشترین تخصص دانشگاهی مرتبط با سمت را دارد. نتیجه قابل توجه دیگر، جایگاه اصفهان (که همیشه به داشتن مدیران کارآمد مشهور بوده) در قعر رتبه‌بندی امتیاز ترکیبیِ تخصص - مقطع تحصیلی و رتبه نخست مشهد در این زمینه است. جایگاه اصفهان به حدی پایین است که حتی خطاهای احتمالی در داده‌های گردآوری شده بعید است تغییری در آن ایجاد ‌کند. با دقت در نمودارهای ارائه شده نتایج دیگری نیز بدست می‌آید که مجال ذکر آن نیست.

با توجه به نتایج فوق، انتظار شهروندان این خواهد بود که کاستی‌های تخصصی موجود در میان شهرداران و معاونین آن‌ها برطرف گردد، به خصوص در شهرهایی که وضعیت نامطلوب‌تری در سطح مدیریت ارشد نسبت به سایرین دارند و اثر آن در توسعه شهر مشخص شده یا خواهد شد. بنابراین اعضای شورای شهر آتی این کلان‌شهرها، باید در راستای مسوولیت سنگینی که شهروندان به آن‌ها محول کرده‌اند، اولین گام را در جهت منافع شهر، محکم برداشته و علاوه بر انتخاب شهرداری شایسته (که البته وجهه سیاسی پررنگی دارد)، نسبت به معاونین وی نیز حساسیت لازم را به خرج دهند تا مدیران ارشد این شهرداری‌ها در قرن ۲۱ افرادی با تخصص لازم در عرصه مسوولیت خود باشند. به خصوص اینکه معاونت‌های شهرداری به طور ماهوی به جز معاونت فرهنگی - اجتماعی، باید کمترین تاثیر را از جهت‌گیری‌های سیاسی و جناجی بپذیرند و بنابراین انتخاب افراد شایسته برای قرار گرفتن در راس مدیریت آن‌ها سهل‌تر است. پیچیدگی اداره شهرهای بزرگ بسیار بیشتر از بنای یک ساختان چند طبقه یا جراحی قلب است. بنابراین همانطور که طراحی ساختمان به عهده مهندس معمار است و نه فرضاً مهندس شیمی و جراحی قلب در حوزه تخصص جراح متخصص قلب می‌باشد و نه پزشک زنان، سمت شهردار و معاونت‌های شهرداری نیز باید به افرادی با تخصص مرتبط و سطح تحصیلات عالی سپرده شود؛ مطالبه‌ای که هم‌اکنون باید در دستور کار شهروندان کلان‌شهرهای ایران باشد. بی‌شک چنین خواستی از اعضای منتخب شورای شهر در ‌شهرهایی با این همه نیروی کارآمد و نخبه، انتظاری دور از واقعیت نیست.

مقایسه‌ی مدرک تحصیلی مدیران شهرداری مشهد و اصفهان
منبع: روزنامه‌ی شرق٬ ویژه‌نامه‌ی اصفهان

  مدیریت شهری   

تعاريف مختلف و متفاوتي برای مديريت ، ارائه شده است كه برخي از آنها ، عبارتند از :

• مديريت ، هماهنگ ‌كردن منابع انسانی و مادي براي نيل به اهداف است.
• مديريت ، انجام دادن كارها ، به وسيله و از طريق ديگران است .

اگر مدیریت ، به درختی تشبیه شود که شاخه‌ های گوناگونی ، مانند مدیریت صنعتی ، مدیریت مالی و چون اینها، دارد ، یکی از شاخه‌های این درخت، مدیریت شهری است.و به عنوان یک حوزه میان‌رشته‌ای از دانش آکادمیک و حرفه‌ای تنها کمتر از نیم سده است که پیش آمده. سرمنشأ شکل‌گیری این حوزه از دانش را باید بیشتر در مجامع علمی ـ کاربردی از قبیل موسسات و سازمان‌های ملی و بین المللی فعال در امور شهری و دولت‌های محلی جست‌وجو کرد و همچنین به عنوان ضرورتی عملیاتی و کارکردی به آن نگریست که برای حل مسائل متعدد، گوناگون و فزاینده شهری به کار می‌رود. در واقع الزام به داشتن بنیان و روش‌شناسی علمی آن را به مجامع دانشگاهی سوق داد و به تدریج دانشگاههایی در اروپا، آمریکا و آسیا به پژوهش و آموزش در این رشته اهتمام ورزیدند.

مدیریت شهری به زبان ساده تمامی مراحل پیاده سازی مدیریت در کالبد و اجتماع شهر است. شهر به عنوان پیچیده ترین مصنوع بشر نیازمند به مدیریتی با دارا بودن طیفی از ادراک از این پیچیدگی ها است.

معیار های شناسایی شهر از گونه های غیر خود به طور معمول , میزان جمعیت, شغل غالب مردم ساکن , وجود شهرداری و مواردی اینگونه بوده است . امروزه ، شهرها از دو جنبه اهمیت یافته ‌اند : یکی بعنوان مرکز تجمع گروه عظیمی از مردم ، دیگری بعنوان عمده ترین بازیگر نقش اقتصادی ، در کل اقتصاد ملی . از اینرو ، باید به مسائل و مشکلات آنها ، توجه بیشتر و دقیق تر کرد . زیرا ، در حالتی که برنامه ریزی دقیق و درست ، سبب رشد اقتصادی ، تثبیت سیاسی و افزایش مشارکت شهروندان درامور شهرها می‌گردد ، شکست در حل مشکلات و مسائل شهری ، سبب رکود اقتصادی ، نارضایتی‌ های اجتماعی و سیاسی ، فقر ، بیکاری و تخریب محیط زیست خواهد شد .

ترکیب مدیریت و شهر مفهوم سازماندهی امور مربوط به برنامه ریزی , سازمان دهی, بسیج منابع و امکانات , هدایت و کنترل در محدوده شهر را تداعی می نماید . مفهومی که در کشور های مختلف به دلیل ساختار های سیاسی و رویکرد های اقتصادی , نهاد های متفاوتی را با الگو های متفاوتی در خود درگیر دارد .

 اهداف مدیریت شهری

1- ارتقای شرایط کار و زندگی همه جمعیت شهر با توجه به افراد و گروه های کم درآمد

2- تشویق توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار

3- حفاظت از محیط کالبدی شهر

وظایف مدیریت شهری

یک مدیر شهری باید بتواند در دنیای رقابتی نقاط قوت و ضعف شهر خود را شناخته و درصدد تقویت مزایای رقابتی آن برآید. از این رهگذر است که شهر می‌تواند نقطه قابل اتکایی در شبکه جهانی شهرها بیابد و کارکردهای خود را در نظام سرمایه داری بین الملل بهبود بخشد. بدین ترتیب "مدیر شهری" با "مدیر شهرداری" تفاوتهای بسیار دارد چه اینکه اولی مسئول ارتقای قابلیت ها و توانمندی های شهر و شهرنشینان است در حالیکه دومی بیشتر مجری است و پاسخگویی آن تنها محدود به نحوه عملکرد است و نه نتایج و پیامدها. بسیاری ، معتقدند که جامعه آینده ، جامعه ‌ای شهر نشین خواهد بود . بنابراین ، شهرها به جای این که مکان هایی بی ثمر برای سرمایه گذاری اقتصادی یا تراکم کارگران بیکار با انبوه مشکلات اقتصادی ، اجتماعی و محیط زیستی باشند ؛ باید كه به مراکز رشد و پویایی اقتصادی و اجتماعی ، در چارچوب ملی ، بدل شوند . این مراکز ، باید که آفرینشگر فرصتهایی ارزنده برای رفاه و توسعه نه تنها جمعیت ساکن در آن ، بلکه جمعیت تمامی کشور باشد .

1- آماده سازی زیرساخت های اساسی برای عملکرد کارآمد شهرها

2- آماده سازی خدمات لازم برای توسعه منابع انسانی ,بهبود بهره وری و بهبود استاندارد های زندگی شهری

3- تنظیم فعالیت های تاثیرگذار بخش خصوصی بر امنیت ,سلامتی و رفاه اجتماعی جمعیت شهری

4- آماده ساختن خدمات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی فعالیت های مولد و عملیات کارآمد موسسه های خصوصی در نواحی شهری

5- برنامه ریزی استراتژیک

مدیریت شهری در جهان معاصر

برنامه ریزی اجتماعی ، از دهه 1960 میلادی رواج یافت . در آن دهه ، دولت و مدیران شهرهای بزرگ دریافتند که ناآرامی های اجتماعی مانند قومی ، نژادی و طبقاتی ؛ تهدیدی برای پایداری اقتصادی و سیاسی در شهرها است . از اینرو ، مقوله برنامه ریزی اجتماعی ، اقبال و رواج یافت . در واقع ، برنامه ریزی اجتماعی ، به عنوان نشانه‌ای از برابری طلبی و مشارکت جویی دولت و مدیران شهر ، تفسیر شد .

با این حال نقطه شروع مدیریت شهری به معنای نوین آن را بایستی در تحولات دهه 80 و 90 میلادی جست. در این زمان و پس از دوره رکود نسبی دهه 80 مضامین و مفاهیم جدیدی در ارتباط با نقش و وظایف دولتها به وجود آمد و دولت رفاهی که در دهه 70 ناکارآمدی خود را در مواجهه با رخدادهای جاری در زمینه‌های فنی و اجتماعی نشان داده بود جای خود را به دولت حداقلی داد و دولتهای محلی در پرتو مدیریت نوین دولتی به توانمندساز بدل شدند. فرایند تمرکززدایی نیز در تبدیل مدیریت شهری به یک فعالیت قدرتمند و داراری اختیارات قانونی سرعت بخشید. در گام اخر تحلیل اندیشه‌های پوزیتویستی در مقابل تفکرات انتقادی و ساختگرایانه در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی و شکست راه حلهای همسان در نقاط مختلف که از روی نمونه‌های غربی الگو برداری شده بودند ( به عنوان نمونه طرحهای اقتصادی در امریکای لاتین) و تأکید بر حل مشکلات به صورت محلی در اهداف توسعه هزاره سبب تقویت بیش از پیش مدیریت شهری، علی الخصوص در کشورهای در حال توسعه شد.سازمان ملل متحد، برای ارتقای مدیریت شهری و ارتقای مردمسالاری، بر پاره‌ای از موضوعها و اولویتها تاکید ویژه دارد که عبارتند از:

• بازنگری در جایگاه و کارکردهای دولت

• تلاش برای تعیین راهبردهای شهر با مشارکت نهادها و شهروندان

• شفافیت کارکرد مالی در تمام سطوح

• جریان آزاد اطلاعات ، به عنوان لازمهٔ شفافیت و مشارکت

• تأکید بر جایگاه رهبری مدیریت شهری

• وجود ضابطه‌های اخلاقی برای رفتار مدیریت شهری

مدیریت شهری در ایران

مدیریت شهری در ایران نیز تقریبا مسیری مشابه زمانی نسبتا کوتاه طی کرده است. این مباحث ابتدا در مجامع رسمی و پژوهشی و با نگرش کاربردی و حل مسئله مطرح گردید و در برنامه پنجساله دوم توسعه جمهوری اسلامی در فصل عمران شهری به طور مشخص به آن پرداخته شد.

این رشته پس از فعالیت‌های پژوهشی اولیه که عمدتا در مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری وزارت کشور انجام شد، در دانشگاههای ایران طراحی و بنیاد گذاری شد و اکنون بیش از ۱۰سال در این عرصه تجربه به دست آمده است. جوان بودن دانش مدیریت شهری در عرصه جهانی و داخلی سبب شده است تا این رشته در مقایسه با حوزه‌های علمی و دانشی دیگر، بنیان‌های نظری و تجربی کمتری داشته باشد. این کمبود به ویژه در زبان فارسی بسیار محسوس‌تر و عمیق‌تر است.

دانشگاه های ارائه دهنده رشته مدیریت شهری در ایران

دانشگاه ها به ترتیب تاسیس رشته در ایران عبارت اند از :
1-دانشگاه علوم و تحقیقات

2-دانشگاه علامه طباطبایی

3-دانشگاه تهران